Trong những năm gần đây, thế giới đang hướng mạnh mẽ đến xu hướng năng lượng tái tạo để giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu và giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch. Một trong những giải pháp nổi bật nhất chính là năng lượng mặt trời. Tuy nhiên, đằng sau sự phát triển ồ ạt của pin mặt trời giá rẻ, đặc biệt từ Trung Quốc, lại ẩn chứa nhiều vấn đề phức tạp khiến châu Âu phải “đau đầu” đối phó.
Sự bành trướng của pin mặt trời giá rẻ Trung Quốc
Trong suốt hơn một thập kỷ qua, Trung Quốc đã không ngừng gia tăng năng lực sản xuất pin mặt trời, đến mức chiếm hơn 80% thị phần toàn cầu. Giá pin mặt trời giá rẻ do Trung Quốc cung cấp thường thấp hơn từ 20-30% so với các sản phẩm từ châu Âu hay Mỹ. Điều này giúp các dự án năng lượng mặt trời dễ tiếp cận hơn, đẩy nhanh tốc độ xây dựng và lắp đặt các hệ thống điện mặt trời tại nhiều quốc gia.
Nhưng đằng sau “lợi ích trước mắt” đó là những hệ lụy lâu dài. Các doanh nghiệp sản xuất pin mặt trời ở châu Âu không thể cạnh tranh nổi, dẫn đến việc đóng cửa hàng loạt nhà máy, mất việc làm và suy giảm công nghệ nội khối. Cụ thể, công ty Meyer Burger, một doanh nghiệp pin mặt trời lớn của Thụy Sĩ, đã phải tạm ngừng nhà máy ở Đức và chuyển hướng sang Mỹ để tìm cơ hội sống sót.
Hệ lụy cho ngành năng lượng sạch châu Âu
Việc pin mặt trời giá rẻ tràn ngập thị trường đã tạo nên “cơn lũ” pin mặt trời dư thừa. Ở Đức, nhiều doanh nghiệp báo cáo rằng kho hàng đang tồn đọng lượng pin lớn gấp nhiều lần nhu cầu thực tế. Điều này khiến giá bán lẻ pin mặt trời tiếp tục giảm sâu, đẩy các nhà sản xuất trong khu vực rơi vào thế khó. Hệ quả là niềm tự hào “sản xuất tại châu Âu” đang dần biến mất, thay vào đó là sự phụ thuộc ngày càng lớn vào Trung Quốc.
Mặt khác, châu Âu đang rất nỗ lực để xây dựng chuỗi cung ứng năng lượng tái tạo độc lập nhằm đảm bảo an ninh năng lượng. Tuy nhiên, giá pin mặt trời giá rẻ từ Trung Quốc khiến mục tiêu này ngày càng khó thực hiện. Nếu tình trạng này kéo dài, châu Âu có thể mất quyền kiểm soát công nghệ và phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn cung bên ngoài — một kịch bản từng xảy ra với ngành công nghiệp bán dẫn và dược phẩm.
Thách thức với chiến lược công nghiệp xanh
Với tham vọng đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, châu Âu đã đặt trọng tâm vào phát triển công nghiệp xanh, trong đó có ngành sản xuất pin mặt trời giá rẻ. Nhưng để đạt được mục tiêu này, các doanh nghiệp nội khối cần sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính sách và tài chính. Ngược lại, các doanh nghiệp Trung Quốc lại được hậu thuẫn rất lớn từ nhà nước, giúp họ có khả năng giảm giá thành mạnh mẽ.
Trong khi châu Âu chật vật cạnh tranh, Mỹ lại nhanh nhạy với chính sách “Đạo luật giảm lạm phát” (IRA), cung cấp các khoản trợ cấp và ưu đãi thuế lớn để khuyến khích sản xuất pin mặt trời giá rẻ nội địa. Điều này khiến nhiều doanh nghiệp châu Âu như Meyer Burger phải lựa chọn “bỏ quê” sang Mỹ để duy trì hoạt động.
Bên cạnh việc sản xuất, một khía cạnh khác ít được chú ý nhưng vô cùng quan trọng là bảo trì và vệ sinh hệ thống. Các tấm pin năng lượng mặt trời sau thời gian hoạt động sẽ bị bụi bẩn, rêu mốc hoặc phân chim bám lên bề mặt, làm giảm hiệu suất phát điện.
Hoạt động vệ sinh tấm pin năng lượng mặt trời không chỉ giúp kéo dài tuổi thọ mà còn đảm bảo tính ổn định của hệ thống. Khi phải cạnh tranh về chi phí đầu tư ban đầu do pin mặt trời giá rẻ, nhiều doanh nghiệp lại bỏ qua ngân sách bảo trì, dẫn đến giảm hiệu quả dài hạn.
Vai trò quan trọng của vệ sinh pin năng lượng mặt trời
Thực tế cho thấy, hiệu suất của các tấm pin mặt trời có thể giảm từ 10-30% chỉ sau vài tháng nếu không được vệ sinh định kỳ. Tại các nước châu Âu, đặc biệt là ở các khu vực nhiều bụi hoặc gần khu công nghiệp, hoạt động lau pin năng lượng mặt trời đóng vai trò rất quan trọng. Ngoài việc làm sạch thủ công, nhiều doanh nghiệp đã đầu tư các thiết bị tự động hoặc robot để rửa tấm pin năng lượng mặt trời hiệu quả và an toàn.
Chính vì vậy, vấn đề không chỉ nằm ở khía cạnh giá thành sản xuất, mà còn liên quan đến việc duy trì hiệu suất hệ thống trong suốt vòng đời 20-30 năm của pin. Nếu sử dụng pin mặt trời giá rẻ nhưng không được vệ sinh tốt, chi phí khấu hao và tổn thất năng lượng sẽ tăng cao, làm mất đi lợi thế kinh tế ban đầu.
Châu Âu cần làm gì để đối phó với pin mặt trời giá rẻ từ Trung Quốc?
Giới chức EU đã đề xuất nhiều giải pháp như áp thuế nhập khẩu, trợ giá nội địa và yêu cầu tiêu chuẩn kỹ thuật cao hơn để bảo vệ các nhà sản xuất trong khu vực. Tuy nhiên, các biện pháp này lại vấp phải sự phản đối từ nhiều doanh nghiệp lắp đặt và nhà phát triển dự án, vì pin mặt trời giá rẻ đang giúp họ giảm chi phí xây dựng và tăng tốc triển khai.
Ngoài ra, châu Âu cũng cần thúc đẩy nghiên cứu và phát triển công nghệ mới, hỗ trợ tài chính cho các startup và doanh nghiệp sản xuất pin sạch. Đồng thời, đẩy mạnh dịch vụ hậu mãi như bảo trì, vệ sinh tấm pin năng lượng mặt trời, và nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc lau pin năng lượng mặt trời để đảm bảo tính bền vững lâu dài.
Điều này không chỉ mang ý nghĩa kinh tế, mà còn khẳng định cam kết của châu Âu đối với mục tiêu phát triển bền vững và bảo vệ môi trường. Việc cân bằng giữa lợi ích kinh tế ngắn hạn và lợi ích chiến lược dài hạn đang là bài toán khó, đòi hỏi các nhà hoạch định chính sách phải có tầm nhìn toàn diện.
Kết luận
Pin mặt trời giá rẻ mang lại lợi thế lớn về chi phí, giúp đẩy nhanh tốc độ chuyển dịch sang năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, sự phụ thuộc quá mức vào nguồn cung Trung Quốc đang đe dọa mục tiêu tự chủ công nghiệp và an ninh năng lượng của châu Âu.
Để duy trì vị thế dẫn đầu, châu Âu cần nhanh chóng triển khai các biện pháp hỗ trợ ngành công nghiệp pin mặt trời giá rẻ nội địa, kết hợp đẩy mạnh bảo trì và các dịch vụ liên quan như rửa tấm pin năng lượng mặt trời. Đây sẽ là yếu tố then chốt giúp nâng cao hiệu suất, giảm chi phí dài hạn và bảo vệ môi trường một cách bền vững.
Nếu không sớm có giải pháp toàn diện, câu chuyện ” pin mặt trời giá rẻ ” hôm nay có thể trở thành “cái bẫy” dài hạn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tham vọng xanh của cả một châu lục.